Van der Heem - 20 jaar

Van dit door Van der Heem, in A5-formaat uitgegeven blad, zijn slechts enkele exemplaren verschenen. Het was in feite de opvolger van het personeelsblad uit die tijd 'De V.D.H.-omroep'. De nummering van 'de Omroep' ging verder waar 'De V.D.H.-omroep' was gestopt.

Het personeelsblaadje ging in 1946 verder onder de naam 'het V.D.H.-tje', hiervan zijn in de loop der jaren meer dan 900 exemplaren verschenen. .

TWEE DECENNIA VAN DER HEEM

Herdenking in het Metropole-Palace - Een middag vol verrassingen

De lui in de tram hadden het direct dóór dat er iets bijzonders te doen was in het Metropole-Palace. Want er staat altijd wel wat volk voor het brede bordes van dit gebouw, maar op twee Mei, 's middags tegen enen was het zwart van de mensen en het stroomde nog van alle kanten. Zelfs de tram liep half leeg. Bovendien zag je direct dat de wachtenden goede bekenden van elkaar waren.

De stemming zat er toen al in, bij het vooruitzicht op een prettige middag; en het weer werkte mee. Dat is altijd een voorname factor. Een stràlende dag. De zon zorgde voor een heerlijke voorjaarstemperatuur.

Om één uur zwaaiden de grote bioscoop-deuren open, die de poort vormen welke het Rijk van de schone Verbeelding afsluit van het leven-van-alle-dag, de nuchtere werkelijkheid. Dat die niet altijd prozaïsch behoeft te zijn hebben we die middag geleerd - maar daarover straks. De stroom van bezoeksters en bezoekers kwam in de wijde hal en werd door een cordon van aardige jongedames naar de garderobe gedirigeerd. Daar kom je in de regel om iets af te geven - ditmaal om iets in ontvangst te nemen. Ieder kreeg een keurig verpakt doosje met een zakje heerlijke fondants: de eerste verrassing.

De voorbereiding bleek uitstekend in orde. Uit het helle daglicht in de sprookjessfeer van de zaal komend, moest men zich even oriënteren, maar het verliep allemaal even vlot en spoedig had ieder de voor hem bestemde plaats gevonden. De voorstelling kon beginnen. De band zorgde voor een openingsnummer en daarop betrad de heer J. v.d. Heem het toneel, begroet door applaus.

De schijnwerper plaatste hem in een bundel van licht en de heer v.d. Heem van zijn kant, begon met de bijeenkomst in het juiste licht te plaatsen door uiteen te zetten, dat deze herdenking van het twintigjarig bestaan geen feest bedoelde te zijn. Al had ze natuurlijk wel een feestelijk karakter. Maar een feest, het feest, zei de heer v.d. Heem, dat vieren we over vijf jaar, als het bedrijf een kwart eeuw bestaat en wanneer dit gebeurt zal het luisterrijk zijn. Dat kan alleen, wanneer er gedurende de vijf komende jaren stevig wordt aangepakt, zodat er voldoende wordt geproduceerd en de kwaliteit van onze producten stijgt. Dan eerst kunnen wij van een flinke vooruitgang spreken. Maar al was het dan ditmaal geen echt feest - de heer v.d. Heem kwam niet met lege handen.

Hij vertelde dat nog dit jaar een pensioenfonds gesticht zou worden, dat aan hen, die door hun arbeid tot de bloei van het bedrijf hebben meegewerkt, een welverzorgde oude dag waarborgt. Omtrent de uitwerking van deze sociale voorziening zullen later mededelingen volgen, beloofde de heer v.d. Heem. Vanzelfsprekend werd deze surprise door handgeklap gevolgd.

Van het schuurtje tot de moderne fabriek.

Had de heer Jan iets voor de toekomst meegedeeld, de heer Leo, die hem opvolgde op de planken, vertelde één en ander uit het verleden. Het paste in deze zaal, want het klonk onwerkelijk, als een sprookje, toch was het een sobere uiteenzetting van harde feiten. Maar frappant kwam uit dit verslag van de groei van het bedrijf - enkele tientallen jaren geleden opgezet in een schuurtje en thans gevestigd in een moderne fabriek; een onderneming die begon met enkele mensen en haar personeel uitbreidde tot 950 personen - naar voren, wat initiatief en doorzettingsvermogen tot stand kunnen brengen. Dat men niet persé in Amerika behoeft te zijn om mannen te ontmoeten die uit een bescheiden begin iets groots weten te bouwen. Er zijn Hollandse Fords, al dragen zij een andere naam.

Dat bleek uit het relaas van den heer Leo, eenvoudig verteld, maar zo, dat de volle zaal het met spanning volgde, omdat hij het geheim bezit van het fascinerende, het boeiende. Een Frans schrijver heeft gezegd: "La vie nést pas un roman" - het leven is geen roman - maar dit werkelijke verhaal, dat de heer Leo van der Heem vertelde, had alle bekoring van het romantische. Soms was het heel stil in de zaal en dan opeens klaterde de gulle lach op om een uitdrukking, een aardige opmerking, een seintje. Als een ander zegt: "draaien" als een film moet worden vertoond, zou niemand een spier van zijn gezicht vertrekken, maar als de heer Leo het zei, moest ieder lachen - en je zou met geen mogelijkheid kunnen zeggen, waarom. Dat is het geheim van de humor.

We zullen trachten één en ander uit zijn verhaal weer te geven, zonder volledig te willen zijn: dat zou n.l. vervelend worden, juist omdat het niet kan worden weergegeven zoals het werd verteld.

Het begon aan de Maetsuyckerstraat, ruim twintig jaren geleden. De heren P.H.J. van der Heem, met zijn twintig jaar jongeren broer Leo, stamden uit een officiersfamilie, waren beide officieren. Zij knutselden graag en bouwden radiotoestellen, waarbij zij zich niet zozeer toelegden op het maken van allerlei apparaten, maar streefden naar één model, dat uitmuntte door innerlijke en uiterlijke kwaliteiten. Met moest goed zijn om ernaar te luisteren, maar ook om er naar te kijken. Daarin slaagden zij. Het toestel trok de aandacht en er was veel vraag naar. Een succes voor de bouwers, totdat de vraag te groot werd: toen vonden zij het vervelend; ze besloten een prijs te vragen, die eventuele kopers zou afschrikken.

Dat lukte niet. De vraag bleef groot. Daarin zagen zij een aansporing om een zaak te beginnen. Het leger was in die tijd niet populair en het werd beroepsofficieren gemakkelijk gemaakt de dienst te verlaten. Dus nam de heer P.H.J v.d. Heem pensioen en de heer Leo werd non-actief. Een derde officier sloot zich bij hen aan: Ir. Bloemsma, die bij het ontwerpen van de toestellen de technisch-wetenschappelijke zijde voor zijn rekening nam.

Zo werd op 1 Mei 1926 de firma Van der Heem en Bloemsma opgericht, gevestigd in het woonhuis van den heer P.H.J., waar kantoor en laboratorium werden ondergebracht, terwijl het schuurtje in de tuin als werkplaats diende.

De firma boekte haar eerste successen op de eerste, te Amsterdam in October 1926 gehouden radio-tentoonstelling, waar het eerste toestel door minister Dr. Colijn werd gekocht, dat hij tot kort voor de oorlog nog heeft gebruikt. In het eerste half jaar maakte de firma 5 à 6 apparaten per week. Het fabriceren ging vlot, het verkopen minder. De heer J. v.d. Heem reisde met de zware toestellen om wederverkopers te vinden. Het waren kostbare toestellen in prachtige kasten, welke laatste de firma Mutters leverde. Men besloot daarnaast een serie eenvoudige toestellen te maken, teneinde de verkoop te stimuleren. Zo ontstond het cassette-model. 1)

De firma Stokvis te Rotterdam interesseerde zich voor onze toestellen en de heer van Randwijk, toen nog onderdirecteur van Stokvis, zond ons 6 modellen voor nieuwe ontwerpen. Omdat deze firma ook merken importeerde uit Engeland en Amerika kreeg v.d. Heem een kenmerk voor zijn producten: de letter K. Onze verschillende types werden als KS, KW enz. onderscheiden.

Wij ontwierpen in drie weken zes aantrekkelijke modellen en nodigden in Februari 1927 2) den heer Van Randwijk uit eens een kijkje te komen nemen. Met de Directie erbij was onze fabriek toen zes man sterk. Wij moesten den nieuwe klant natuurlijk een indruk geven van een behoorlijk grote fabriek. Daarom produceerde het personeel onder aanvoering van den heer Jan, zulk een formidabele hoeveelheid geluid, alsof niet zes , maar zestig man aan de arbeid waren, toen de heer Van Randwijk met de directie van onze fabriek in de showroom zat te praten.

Of het nu door dit rumoer kwam, door het praten of door hetgeen de showroom te zien gaf kan in het midden worden gelaten: wij kregen een order van 309 toestellen. 3) Dat was het eigenlijke begin van de fabricage en betekende grote uitbreiding van personeel. Onze relaties met Stokvis brachten een enorm succes en spoedig hadden we een aardige fabriek.

In die tijd kwam Philips op de markt met radio's. De heer Bloemsma trad bij Philips in dienst. We moesten zelf aan houtbewerking beginnen omdat de firma Mutters ons in de steek liet, ontwierpen een toestel in de vorm van een broodtrommel, waaraan weinig hout zat. Deze KY was het goedkoopste toestel van het seizoen 1928-'29 en het succes ervan vestigde onze naam voorgoed. Vandaar dat voor al onze radiotypes tot nu toe de letters KY als kenmerk gehandhaafd zijn gebleven.

Dit succes had tot gevolg, dat de heer Van Randwijk ons kwam vertellen, dat er nu een echte fabriek moest komen. Stokvis zou voor 50 % in de firma deelnemen. Onze firma werd nu omgezet in een N.V. Op 1 Mei 1929 werd in de Strortenbekerstraat een groot fabriekspand gehuurd.

Lantaarnplaatjes.

Hier onderbrak de heer Leo zijn uiteenzetting en werden op het witte doek enige lantaarnplaatjes vertoond, welke een indruk gaven van de goede oude tijd. In de eerste plaats een foto van het schilderij, dat den heer P.H.J. van der Heem weergeeft. Het origineel hangt nog steeds in de directiekamer. Vervolgens een foto van de directieleden: de heren P.H.J. van der Heem, Ir. Bloemsma en L.W. van der Heem en beelden van het bedrijf, plus de producten.

Films.

In het tweede deel van zijn overzicht schetste de heer Leo de licentie-overeenkomst tussen Philips, Stokvis en v.d. Heem. Voorts het overlijden op 30 Mei 1933 van den heer P.H.J. v.d. Heem, die met grote wijsheid en beleid leiding wist te geven. Wiens onkreukbaarheid, vast karakter en krachtige wil nu nog richtsnoer zijn voor de tegenwoordige leiding van het bedrijf. Vervolgens het succes van den heer den Breems, employé van Stokvis, die naar Indië werd uitgezonden, ons eerste Indische toestel lanceerde en daarmee anderhalf jaar eerder op de Indische markt was dan Philips; de belangenstrijd tenslotte met Philips, welke eindigde met diens uittreden uit de vennootschap.(1935)

Stokvis en van der Heem waren toen weer de enige partners in onze vennootschap, met als president-commissaris de heer van Randwijk. Deze ijverde voor het fabriceren van méér artikelen, waarvan het gevolg was, dat we stofzuigers gingen maken. De motoren werden geleverd door de E.M.F., later zijn we die zelf gaan maken. Dank zij de krachtige leiding van den constructeur, den heer Schouten konden wij ons spoedig een belangrijke plaats op de Nederlandse markt veroveren. Later ook in het buitenland.

"Draaien" riep de heer Leo. En een kort filmpje gaf een idee van het bedrijf in de Stortenbekerstraat.

Opening nieuwe fabriek.

De volgende etappe bracht het bedrijf naar de Maanweg. Want wel was het pand in de Stortenbekerstraat met belendende percelen vergroot, huurden we enkele huizen aan de overkant en een pand aan de Laakweg, maar het bedrijf was te veel verspreid en breidde zich nog voortdurend uit. In die tijd trad de heer Cronheim, die vele relaties in het buitenland had, als export-manager toe. Besloten werd een eigen fabriek te bouwen, met eigen middelen en een lening van de Mij. voor Industriefinanciering.

Op 1 November 1938 legde de heer van Randwijk de eerste steen van de fabriek aan de Maanweg en op 14 Juli 1939 kon Van der Heem N.V. - zoals onze vennootschap inmiddels was gaan heten - haar nieuwe fabriek openen; een plechtigheid, welke verricht werd door den toenmalige Directeur-generaal van Handel en Nijverheid en voorzitter van de Mij. voor Industrie-financiering, Dr. H.M. Hirschfeld. Er was feest bij van der Heem. "Draaien" zei de heer Leo. Een film gaf beelden van deze plechtige en feestelijke opening.

Oorlogswolken.

De onder zulke gunstige voortekenen ingewijde fabriek had echter spoedig te lijden van de dreigende oorlog: zes weken later kwam de mobilisatie, welke een groot deel van het personeel in dienst riep. Bij ons werden de patroon- trommels voor de lichte mitrailleurs gemaakt. Duitse troepen vielen spoedig ons land binnen. Wij werkten de Pinkster- dagen ook, ondanks het herhaalde luchtalarm. Toen volgde de bezetting.

Wij moesten doorwerken anders zou onze fabriek, onder Duitse leiding, geheel voor de oorlogsproductie zijn inge- schakeld. Als wij zelf de touwtjes in handen hielden konden we elke kans voor de goede zaak uitbuiten. Wij accep- teerden grote Duitse orders om er zo weinig mogelijk aan te werken, een gering aantal civiele posten om daaraan zo veel mogelijk te produceren. Deze politiek bleek achteraf de juiste te zijn.

Goede vaderlanders van het Gewestelijk Arbeidsbureau hielpen ons ten aanzien van het personeelsbeleid, ons verzet zo sterk mogelijk te maken. Het gelukte ons, dank zij ook de hulp van leden van het personeel, de Duitsers zand in de ogen te strooien door foutieve opgaven. Spreker herinnerde aan de maatregelen voor de persoonlijke veiligheid voor het personeel, het eigen distributiestelsel en de zogenaamde bonloze bijvoeding. Memoreerde de terreur, de Jodenvervolging.

De heren Stokvis kregen in 1942 nog de kans ons land te verlaten. In verband daarmee werd spreker tot Directeur van Stokvis benoemd. Sindsdien kreeg de heer J. v.d. Heem de dagelijkse leiding onzer onderneming in handen. De heren van Vliet en Ir. Zaaijer werden tot onderdirecteur, de heer Smit tot procuratie- houder benoemd. Later volgde de benoeming van den heer Gussenhoven tot onderdirecteur. In September 1944 viel de electrische stroom uit en moest het bedrijf worden stilgelegd.

De heer Leo gewaagde hier met grote dankbaarheid van velen, die meehielpen om het bedrijf tot zo grote bloei te brengen en die langer dan 15 jaar in dienst waren. Hij richtte zich dan met een speciaal woord van dank tot de N.V. Handelmaatschappij R.S. Stokvis en Zonen, waarvan hij commissarissen en directie hulde bracht en den heer Randwijk met name noemde, aan wien van der Heem veel verschuldigd is.

Hij betrok ook de Indische Verkoop- organisatie Lindeteves Stokvis in zijn hulde, de hoop uitsprekend, dat Erres spoedig in grote getale weer naar het warme land zou gaan; richtte zich tot den heer van Dijk van de ANRU, de heren van de Mij. voor Industrie- financiering.

Zich weer in de loop der gebeurtenissen plaatsend, herinnerde de heer Leo aan de razzia's in November 1944, het wegstoppen der machines, de vele schuiten met aardappelen en andere levensmiddelen die de directie voor het personeel naar het Westen liet komen, het werk dat voor de voedselvoorziening van Den Haag en omgeving werd verricht, de huisvesting van Rijksbureaux in ons gebouw, het opslaan van inboedels in de fabriek in verband met het bombardement van het Bezuidenhoutkwartier.

Met eerbied en bewondering herdacht hij wat verscheidenen deden voor het verzet en de bestrijding van de hongersnood en hen die hun leven riskeerden in de illegaliteit. Hij noemde hierbij vele namen. Tenslotte culmineerde zijn hulde in een eresaluut aan de nagedachtenis van hen, die in die bange jaren hun leven lieten in de strijd voor het Vaderland of als slachtoffer van terreur.

Alle aanwezigen hoorden de voorlezing van hun namen aan: J.B.A. Witkamp, die in mei 1940 sneuvelde, de dames Poons en Koekkoek, weggevoerd door de Duitsers en sindsdien verdwenen, Chef d'Hotel, die voor illegaal verzetwerk gegrepen werd en gedood, de heren Koppers en Mons, die niet uit Duitsland terugkeerden, de heren Kapaan en van Brakel, die tengevolge van ontberingen overleden. Enkele ogenblikken van eerbiedige stilte werden aan hun nagedachtenis gewijd. Daarna werd het Wilhelmus gespeeld.

Na de bevrijding.

Thans kon de heer Leo weer een ietwat vrolijker geluid doen horen, want nu volgde het relaas van de bevrijding, het binnenrukken van de brigade Prinses Irene, waarbij Mr. F. Stokvis meekwam. Met bewondering gewaagde spreker van hetgeen de heren Fred en Harry Stokvis voor de geallieerde zaak hebben gedaan.

Machines en materialen werden weer voor de dag gehaald, gas en electriciteit ter beschikking gesteld, het aandeel aan de voedselvoorziening geliquideerd, de rijksbureaux uit het gebouw gedrongen. Op 1 Augustus draaide de gereedschapmakerij opnieuw en daarna kwamen andere afdelingen op gang. Nu werken we weer met volledige bezetting, maar niet op oude capaciteit. Spreker wees in dit verband op de belangrijke taak van ons bedrijf. Daarom moet met volle kracht gewerkt worden, ten bate van het herstel van Nederland.

Hij deed een beroep op allen, opgewekt hun plicht te doen - en meer. Zuinig met materiaal te zijn - omdat het schaars is en duur. Hetzelfde geldt voor de machines. Laat ieder op tijd komen. Vele kleine verloren ogenblikken maken het product belangrijk duurder. Hij deed het voorstel tot een vijfjarenplan. Over 5 jaren bestaat van der Heem 25 jaar. Dan moeten wij een luisterrijk feest kunnen vieren. Wanneer het personeel zorgt voor een tijdperk van grote bloei, garandeert de directie er voor te zullen zorgen dat Van der Heem N.V. de fabriek met de beste sociale voorzieningen van Nederland wordt. Met het lichtend voorbeeld van Koningin Wilhelmina kunnen wij een goede toekomst tegemoet gaan. Een daverend applaus volgde op de uitvoerige uiteenzetting.

Nog meer verrassingen.

Daarop kwam de heer De Geus ten tonele, die met enkele eenvoudige woorden namens het personeel een gedenkboek aanbood, een vervolg van het eerste. Bij dit deel behoort een keurige kast. De heren Van der Heem namen het geschenk dankbaar in ontvangst onder een geestdriftig handgeklap van alle bezoeksters en bezoekers.

De heer Jan van der Heem vertelde nu, dat de eerste exemplaren van de thans te Den Haag gevestigde 4) Kroon- rijwielenfabriek, vier stuks, onder het personeel zouden worden verloot. Stormachtig applaus. Bij deze ceremonie had de heer Veldkamp de leiding en de loting bracht grote spanning in de zaal. Achter ons maakten twee meisjes toekomstplannen voor het geval, dat het lot haar gunstig zou zijn. De winnaars waren Mej. A.A. Deden, afd. Tekenkamer; R. Dreese, afd. Montage; M.J. Wagenaar, Ned. Kroon-rijwielenfabriek. Eén fiets zal onder het personeel van Stokvis te Rotterdam worden verloot. De drie prijswinnaars deden behangen met lauwerkransen, onder grote hilariteit van de toeschouwers hun eerste rondje op het toneel.

Geluidsfilm.

Nu werd de film: 'In Holland staat een Huis' 5) vertoond, een magnifieke geluidsfilm, opgenomen in de nieuwe fabriek. Het publiek achter ons herkende verscheidene leden van het personeel. "Zeg, ken je die niet? Ja, die is getrouwd met iemand uit de fabriek, ze hebben nu al twee kinderen. En o zeg, zie je Bets, die is zo verduveld handig." Een geweldig succes.

Inmiddels was de heer van Randwijk op het toneel gekomen, die dank bracht voor de woorden van den heer Leo en de prettige samenwerking in het licht stelde. Daarna was het de beurt opnieuw van den heer De Geus, die een filmpje inleidde, dat in versneld tempo werd afgedraaid, zodat een KY 457 in no time tot stand kwam, hetgeen een daverend gejuich ontketende: een vrolijk slot van een buitengewoon geslaagde middag, waaraan we een prettige herinnering zullen behouden. Een middag, die niet als feest was bedoeld, toch een feestelijk karakter had en die wel heel duidelijk demonstreerde de goede geest van het bedrijf, de prettige samenwerking van directie en personeel, welke een schone belofte inhoudt voor de toekomst.

***

Opmerkingen bij bovenstaande tekst:

1) Van het zogenaamde 'Cassette-model' zijn tot op heden geen gegevens boven water gekomen. Dat het toestel wel bestaan moet hebben blijkt wel uit deze orderbevestiging op 22 februari 1927 aan de Fa. R.S. Stokvis & Zonen. Overigens mogen wij ook niet uitsluiten dat dit toestel korte tijd later later alsnog een andere codering heeft gekregen. Iets met een 'K', bij voorbeeld; K.C.

2) In het oorspronkelijke verhaal staat als datum Maart 1928 genoemd, dit moet een fout zijn, aangezien er bewijzen zijn dat de order van 309 toestellen is geplaatst op 22 februari 1927.

3) Ongeveer tegelijker tijd met de algemeen bekende order van 309 stuks is er nog een order van 42 stuks. Deze wordt op 22 februari schriftelijk bevestigd, zoals hier is te zien.

4) De Kroon-Rijwielfabriek is door Van der Heem overgenomen van de Fa. Stokvis. En is verplaatst van Rotterdam naar Den Haag, hij kwam in de niet meer in gebruik zijnde 'radio fabriek' aan de Laakweg. De oude fabriek van Rademakers (van de Haagse hopjes). In 1948 wordt hier ook gestart met de zeer succesvolle productie van de Solex. Niet lang daarna wordt de naam gewijzigd in ENAF, wat staat voor Eerste Nederlandse Autorijwiel Fabriek. (het woord bromfiets bestond toen nog niet)

5) De in 1942 opgenomen bedrijfsfilm 'In Holland staat een Huis', is hier te zien:

http://www.vanderheem.com/film/1942_dec_18_Erres_bedrijfsfilm.wmv

Let op! Dit is geen YouTube filmpje, dus u hebt zelf een Media Player op uw computer nodig.

VDH