Van der Heem - Gereedschapmakerij

Onderstaand artikel is gepubliceerd in het VDH-tje Nr. 575 van 22 november 1958. Het is een van de artikelen in de serie 'Uit de VDH-keuken', deze artikelen verschenen met enige regelmaat in het personeelsblaadje. Zij werden geschreven door de desbetreffende afdelings-chefs, in dit geval de heer A.F.Messnig.

De Gereedschapmakerij met zijn onderafdelingen Harderij, Centrale Meetkamer en Bedrijfsschool werken samen aan een specialistische taak. Deze omvat het vervaardigen en onderhouden van alle speciale gereedschappen en meetmiddelen, die voor een efficiënte produktie in het bedrijf nodig zijn. De hiervoor benodigde vaklieden worden in de Bedrijfsschool opgeleid.

De ontwikkeling van de Gereedschapmakerij heeft, uit de aard der zaak, met de snelle groei van Van der Heem gelijke tred moeten houden. Van een afdeling met zeer beperkte hulpmiddelen waarbij het 'eerbare handwerk' een grote rol speelde, bezitten wij thans een uitgebreid machinepark, dat ons in staat stelt desgewenst met een zeer grote nauwkeurigheid te werken. Het werken op enkele duizendste millimeters vereist, dat de hiervoor benodigde speciale machines in afzonderlijke ruimten zijn opgesteld, die continu op een temperatuur van 20° C en op een gecontroleerde vochtigheid worden gehouden. Om dit te bereiken hebben wij een zeer dure installatie (airconditioning) nodig, die dag en nacht doordraait. De organisatie van de Gereedschapmakerij is aangepast aan de eisen, die het bedrijf stelt en ingedeeld is 3 hoofdafdelingen nl.:

a. Het maken van gereedschappen voor nieuwe projecten.

b. De reparatie en revisie van gereedschappen voor de in het bedrijf lopende projecten.

c. De vervaardiging van hulpmiddelen voor bedrijfsmechanisatie.

Deze splitsing is noodzakelijk en zelfs zo ver doorgevoerd, dat groep b geheel zelfstandig met een eigen machinepark optreedt, zodat enerzijds storingen in de produktie snel kunnen worden opgevangen en anderzijds het geplande nieuwe werk voor groep a niet nadelig kan worden beïnvloed.

Het plannen van gereedschappen is allesbehalve eenvoudig wanneer men bedenkt, dat er ongeveer 300 gereedschapsorders in circulatie zijn, waarvan elke order gemiddeld 25 nummers heeft. Dan komt men tot het niet geringe aantal van 7500 verschillende onderdelen, die elk afzonderlijk een eigen bewerking vereisen en tegelijkertijd in omloop zijn.

Het spreekt vanzelf, dat, wil de door het Produktiebureau opgegeven plandatum voor een nieuw project worden aangehouden, hiervoor een zeer nauwe samenwerking tussen planning, werkvoorbereiding, materiaalvoorziening, machinale afdeling enz. nodig is.

Het in de Gereedschapmakerij opgestelde plansysteem stelt ons in staat op elk gewenst ogenblik de voortgang van een bepaalde order en/of onderdeel daarvan vast te stellen. Na het gereedkomen en beproeven der gereedschappen worden deze bij de Controle in geleverd. Deze instantie zorgt niet alleen dat de produkten die hiermee vervaardigd moeten worden aan de eisen van de tekening voldoen, maar tevens dat het gereedschap efficiënt kan werken en aan de veiligheidseisen voldoet.

Harderij.

Het harden, dat in de middeleeuwen als een zeer geheimzinnig vak werd beschouwd, zodat alleen met "ossebloed bij maneschijn" gewerkt kon worden, is thans geheel van deze waas van geheimzinnigheid ontdaan. In een moderne Harderij zoals die thans bij ons is opgebouwd , werkt men uitsluitend met zeer nauwkeurige meetinstrumenten volgens temperatuur en tijd. Dit neemt niet weg, dat de warmtebehandeling als wetenschap nog jong is en vol voetangels en klemmen zit. Er wordt in verband met een nauwkeurige temperatuurcontrole voornamelijk van zoutbadovens gebruik gemaakt. Het cyaanhoudende zout is zwaar vergif, zodat de Harderij behalve voor de harder zelf, verboden terrein is. Voor deze afdeling gelden dan ook bijzondere veiligheidsvoorschriften. Cyaanzouten hebben bovendien de onaangename eigenschap staal snel aan te tasten, zodat het onderhoud van de installatie bijzondere aandacht vraagt.

De zaterdagse schoonmaak gaat dan ook zo ver dat alle ovens gereinigd en opnieuw geschilderd worden, zodat elke maandag met een praktisch nieuwe harderij wordt gestart. Het hardingswerk van de Gereedschapmakerij heeft voor elk werkstuk een individuele behandeling nodig wat betreft hardheid, taaiheid, vorm- en maatveranderingen. Vooral voor het laatste is een jarenlange ervaring en juist inzicht van de hardingsmeester nodig om hieraan te kunnen voldoen. Wat voor het individuele werk van de Gereedschapmakerij geldt, geldt ook voor de produktieseries, die voor alle VDH-bedrijven in vrij grote aantallen volgens planning moeten worden uitgevoerd.

Centrale Meetkamer.

In de Centrale Meetkamer wordt zeer nauwkeurig gemeten. Hiertoe staat ons een uitgebreide collectie meetapparatuur ter beschikking die aan zeer hoge eisen voldoet. Wij zijn hierdoor in staat met een nauwkeurigheid van een tienduizendste deel van één millimeter te meten.

Wanneer wij bedenken, dat de gemiddelde dikte van een hoofdhaar vijfhonderdste mm is, dan kan dus een vijfhonderdste gedeelte hiervan nog worden gemeten.

Bij deze metingen is het zeer belangrijk, dat meetmiddel en werkstuk in één omgeving zijn, die op een constante temperatuur van 20 C wordt gehouden. (zie airconditioning Gereedschapmakerij) Geprofileerde produkten of gereedschapsonderdelen, die mechanisch moeilijk te exact te meten zijn, kunnen op de projector bijvoorbeeld met een 100-voudige vergroting op een scherm worden geprojecteerd en op deze wijze volgens tekening visueel vergeleken en zo nodig gemeten worden.

Alle mechanische meetmiddelen, die in ons bedrijf in grote getallen gebruikt worden, zijn natuurlijk aan slijtage onderhevig en gezien de kleine slijttolerantie, die maar enkele duizendste millimeters bedraagt, is een driemaandelijkse controle ingesteld. Door middel van een kleurencode, die per kwartaal wisselt, is voor iedereen zichtbaar gemaakt, dat de in omloop zijnde meetmiddelen in goede conditie zijn en zo nodig gerepareerd of vervangen zijn. Controle en reparatie wordt op een kaartsysteem bijgehouden, zodat van ieder instrument de toestand en de nauwkeurigheid bekend is. Hoe belangrijk deze periodieke controle is, blijkt wel uit de investering, die op dit ogenblik een half miljoen gulden bedraagt.

De standaardmaat van de Meetkamer is de 'eindmaat'. Dit zijn rechthoekige gehard stalen blokjes van verschillende dikte. Door combinatie van verschillende eindmaten kan praktisch iedere maat worden bepaald.

De Meetkamer zorgt er dus voor dat de maatnauwkeurigheid in het bedrijf behouden blijft. Ten slotte neemt de Meetkamer nog een scheidsrechterlijke positie in bij meningsverschillen in maatafwijkingen van produkten uit diverse afdelingen en/of leveranciers.

Bedrijfsschool (B.S.).

Zoals in de aanhef reeds vermeld, worden onze toekomstige vaklieden opgeleid in de B.S., die als een aparte afdeling in de Gereedschapmakerij is ondergebracht. Om tot deze opleiding toegelaten te worden, moeten de jongelui als regel in het bezit zijn van het Lagere Technische Schooldiploma. Na voorafgaande psychotechnische test en medische keuring, worden de aspirant-leerlingen eerst opgenomen in een overgangscursus van drie maanden. In deze cursus worden alle elementaire handelingen, nodig voor de vervaardiging van produktief gereedschap, onder deskundige leiding geleerd, waarbij in het bijzonder op maatvoering en kwaliteit wordt gelet. Gedurende deze tijd wordt ook een volledige meet- en tekencursus gegeven. De vrij korte vooropleiding, waarvoor nog een examen wordt gedaan, kunnen wij min of meer als een praktische tweede test beschouwen, die de leiding in staat stelt in overleg met de desbetreffende leerling, respectievelijk ouders, de vakrichting te bepalen.

Dan pas is het tijdstip gekomen voor het opmaken van een leerovereenkomst, die door de Stichting Bemetel (Bedrijfsopleiding Metaal- en Elektrotechnische Industrie) in samenwerking met Van der Heem N.V. is vastgelegd. De tijdsduur van de verdere opleiding varieert van 2-3 jaar, naar gelang van het gekozen vak. Dit kan zijn: machinebankwerken, gereedschapmaken, stempelmaken, gereedschap draaien, gereedschap slijpen en gereedschap frezen.

Het daarop volgende vakexamen wordt afgenomen door de Stichting Bemetel, zowel voor de theorie als ook voor de praktijk. Dit door de Bemetel verstrekte vakdiploma is in Nederland algemeen erkend en van grote waarde.

Gereedschapmakerij, met rechts op de galerij de Bedrijfsschool.

VDH