RADAR-PROJECT Nieuwe Waterweg

Evenals voor alle andere vormen van verkeer heeft mist altijd een der grootste belemmeringen en gevaren betekend voor de zeevaart. Gelukkig is ook op dit gebied de voortschrijdende techniek de mensheid te hulp gekomen en wel in de vorm van de radar.

Bij de toepassing daarvan voor de beveiliging van het verkeer te water is - zoals bekend - reeds verscheidene jaren oud. Zo is bij voorbeeld in IJmuiden reeds enige tijd een installatie in werking waarvan ons bedrijf een belangrijke bijdrage heeft geleverd. Thans is evenwel in voorbereiding een project, dat niet alleen de IJmuidense installatie in omvang verre overtreft, maar dat na gereedkomen in verschillende opzichten enig ter wereld zal zijn. Dit grote werk is van zoveel betekenis voor de scheepvaart en daardoor tevens voor de ontwikkeling van de Rotterdamse haven, dat een korte beschrijving daarvan in deze rubriek zeker verantwoord is.

Dit grootste civiele radarproject ter wereld voorziet in een keten van installaties, met het doel, dat het gehele gebied van Hoek van Holland tot in de Rotterdamse haven te zijner tijd door radar zal worden bestreken. Van drie mijl buiten de kust tot in Rotterdam toe zal men de schepen in het waarnemingsgebied van de radar hebben, waardoor de mogelijkheid wordt geopend de schepen ook bij mistig weer te doen binnenlopen dan wel de havens te doen verlaten.

Uit deze opzet vloeit aanstonds de grootscheepse omvang van dit werk voort.

Het feit namelijk, dat de schepen over een afstand van ruim 35 km beloodst moeten worden, maakt het nodig niet minder dan zeven radar-posten te installeren, welke zullen komen op plaatsen, die de bijgevoegde afbeelding aangeeft. De operateurs zullen op hun scherm de plaats van een der beloodste schepen ten opzichte van boeien en andere vaste punten, alsmede ten opzichte van andere schepen kunnen bepalen.

De op deze wijze verkregen gegevens zullen vervolgens radio-telefonisch worden doorgegeven aan de zich aan boord bevindende loods. Evenzeer als de radio-operateur een vaste installatie tot zijn beschikking zal krijgen, zullen de loodsen over een draagbare zend-ontvanger kunnen beschikken: onze bekende Portofoon. Op grond van de verkregen gegevens zal de loods de kapitein kunnen adviseren omtrent de aan te houden koers, waarbij echter op de gebruikelijke wijze de gezagvoerder de volle verantwoordelijkheid zal behouden. Zodra het schip het gebied van de operateur gaat verlaten, waarschuwt deze per gewone telefoon de volgende post, die dan de zorg voor het vaartuig overneemt.

Het zou ons te ver voeren op deze plaats te treden in een beschrijving van de details der talloze te treffen voorzieningen. Zouden wij dat wel doen, dan zou zeer zeker ook aandacht geschonken moeten worden aan de zeer hoge eisen die aan het bedienend personeel zullen worden gesteld.

Zo is met name een zeer grote vaardigheid en concentratie vereist om – zoals dikwijls noodzakelijk zal zijn – verscheidene schepen tegelijk in de korte daarvoor beschikbare tijd van de benodigde gegevens te voorzien.

De in de IJmuidense installatie (die men op de foto hiernaast in bedrijf ziet) reeds opgedane ervaringen en de voor de opleiding getroffen maatregelen, waarborgen echter ook wat dat betreft het succes van dit grootscheepse ontwerp.

Van der Heem N.V. levert daaraan een zeer belangrijke bijdrage door de fabricage van de benodigde indicatoren (dat zijn die delen van de zich op de vaste wal bevindende apparatuur, waarin zich de beeldschermen bevinden) en voorts door het ontwerpen en de vervaardiging van de gehele communicatieapparatuur, te weten: Portofoons, de zend-ontvangers voor de vaste posten, en verscheidene verdere benodigdheden.

De leiding van de radar-loodsdienst zal in handen komen van de directie van het loodswezen in Rotterdam, dat dus het hoofdkwartier zal worden van de strijd tegen mist en het slechte zicht. Een strijd, waarvoor ons bedrijf een belangrijk deel der technische outillage zal leveren.

'Het V.D.H.-tje' nr. 482, van 1 december 1956, vermeldde het volgende:

Het radarnet van de Nieuwe Waterweg

VDH-bijdrage tot een groots project

Ruim een jaar terug reeds schonken wij in onze rubriek "Wat maken wij" aandacht aan het toen nog in aanbouw zijnde radarnet langs de Nieuwe Waterweg. Wij hadden daarbij gelegenheid de grote betekenis van dat werk in het licht te stellen, evenzeer als het zeer belangrijke aandeel dat ons bedrijf daarvan voor zijn rekening had genomen. Stellig is uit élk der zojuist genoemde gezichtspunten beschouwd dit object van voldoende importantie om een tweede beschouwing daarover in ons blad te rechtvaardigen.

Aanleiding daartoe vormt het feit, dat de vrijdag vóór het verschijnen van dit nummer dit tot dusver grootste civiele radarproject ter wereld door Z.K.H. de Prins der Nederlanden in werking zal worden gesteld. Daarmee zal een voor de Rotterdamse haven wel zeer belangrijk werk zijn voltooid.

De gereed gekomen installatie vormt namelijk een wapen bij uitstek tegen één der aller gevaarlijkste vijanden van de scheepvaart, te weten: slecht zicht. Gedurende het jaar 1955 beliep het aantal uren gedurende welke het zicht op de Nieuwe Waterweg – dan wel gedeelten daarvan – duizend meter of minder bedroeg het respectabele aantal van 354, verdeeld over 68 dagen. De daaruit voortspruitende schade in velerlei vormen voor de rederijen maar ook voor alle andere bij de scheepvaart geïnteresseerde bedrijven kan moeilijk worden overschat. Zo hebben onderzoekingen met betrekking tot de haven van Hamburg tot de gevolgtrekking geleid dat de "mistkosten" voor die stad jaarlijks ongeveer 3.000.000 Mark bedragen en veilig mag worden aangenomen dat het desbetreffende cijfer voor Rotterdam niet aanzienlijk lager zal liggen.

Het behoeft dan ook niet te verbazen dat de Rotterdamse havenautoriteiten zich reeds kort na de bevrijding hebben bezonnen op de vraag of en in hoeverre de gedurende de oorlog ontwikkelde radartechniek in dienst gesteld zou kunnen worden van de civiele scheepvaart. Deze gedachtengang leidde tot de instelling in 1949 van een Radarcommissie voor de Nieuwe Waterweg welke met de leiding van het nader in te stellen onderzoek werd belast, daarbij gebruikmakend van een toen reeds beschikbaar rapport van de Staatscommissie Onderzoek Radiotechnische Hulpmiddelen voor de Navigatie.

Als adviseur en naderhand als architect voor het gehele project werd daarbij ingeschakeld het Nederlandsch Radar Proefstation te Noordwijk. Onder leiding van zijn directeur, de heer J.M.F.A. van Dijk, werkte dit een gedetailleerd project uit van grootse allure. Weliswaar was namelijk de toepassing van de radartechniek voor koopvaardijdoeleinden niet geheel nieuw – zo hadden voor het gereed komen van het onderhavige project Liverpool, Cuxhafen en Le Havre al een bescheiden installatie – maar zulks neemt niet weg dat Rotterdam thans op dit gebied wel onbetwistbaar vooraan in het gelid is komen te staan. En dit niet alleen omdat hier een gehele keten van posten is ingericht, maar ook wegens de zeer moderne vindingen welke in de gebezigde apparaturen zijn toegepast en niet in de laatste plaats – wij merkten het reeds op – omdat het geheel het grootste civiele project op radar- en telecommunicatiegebied ter wereld uitmaakt.

De werking beschreven wij reeds in ons nummer van 17 september 1955. Wij kunnen er daarom mee volstaan eraan te herinneren dat het gehele gebied van Hoek van Holland tot in de Rotterdamse haven bestreken wordt door een keten van zeven op de wal ingerichte observatieposten. De daar aanwezige waarnemers zullen op de zogenaamde panoramaschermen der indicatoren de plaats van een vaartuig ten opzichte van boeien en andere vaste punten, alsmede ten opzichte van andere schepen kunnen bepalen. De op deze wijze verkregen gegevens kunnen vervolgens radiotelefonisch worden doorgegeven aan de zich aan boord bevindende loods.

De radiotelefonische communicatie tussen de posten aan de wal enerzijds en de zich aan boord bevindende loodsen anderzijds vindt plaats met behulp van in de observatieposten opgestelde zender/ontvangers en van de eveneens in ons bedrijf vervaardigde portofoons welke aan de loodsen zullen worden ter beschikking gesteld op dagen dat het zicht minder dan 4000 meter bedraagt.

Het gereed komen na jaren van noeste arbeid van dit grootscheepse werk legt getuigenis af niet alleen van de dynamiek van onze grootste haven, maar evenzeer van het kennen en kunnen der Nederlandse industrie.

De twee Nederlandse grootbedrijven op het gebied van radar- en telecommunicatie-apparatuur, te weten de N.V. Philips Telecommunicatie Industrie te Hilversum en Van der Heem N.V., hebben er namelijk van de aanvang af naar gestreefd zich bij de verwezenlijking van het ontwikkelde project aaneen te sluiten teneinde te bereiken dat ook de uitvoering daarvan een nationaal cachet zou verkrijgen.

Als resultaat van een diepgaand overleg tussen betrokkenen (waarbij met name dienen te worden genoemd de gemeente Rotterdam als opdrachtgeefster, het reeds genoemde Radar Proefstation en de PTT) is daarbij uiteindelijk besloten tot een regeling krachtens welke het radargedeelte zou worden uitgevoerd door de PTI N.V. te Hilversum en de telecommunicatieapparatuur door ons bedrijf. Deze basisafspraak tezamen met een naderhand overeengekomen verdere werkverdeling tussen de PTI en ons heeft ten gevolge gehad dat Van der Heem N.V. tenslotte in geldswaarde uitgedrukt zelfs belangrijk meer dan de helft van het gehele project voor haar rekening heeft genomen.

De portofoons werden volledig ontwikkeld in ons Telecommunicatielaboratorium en vervolgens ook – in totaal 100 stuks – door ons vervaardigd.

Zoals de naam reeds tot uitdrukking brengt zijn dit draagbare toestellen welke de loods in een tas verpakt mee aan boord kan nemen. Indien het slechte zicht gebruik ervan noodzakelijk maakt wordt een in de tas aanwezige antenne tevoorschijn gehaald en met een eveneens bijgepakte klem op een geschikte plaats op de commandobrug bevestigd, waarna onmiddellijke communicatie mogelijk is met de radarpost in welk gebied het schip zich op dat moment bevindt. De portofoon is tot dat doel voorzien van een schakelaar met 12 standen of kanalen, één voor iedere post. Aangezien op het ogenblik nog slechts 8 kanalen bezet zijn, blijven er nog 4 in reserve voor mogelijke uitbreiding in de toekomst.

Naast dit vrij grote aantal golfbereiken is een tweede merkwaardigheid van deze portofoons dat zij van een luidspreker zijn voorzien, zodat de van de wal binnenkomende aanwijzingen zonder gebruik te maken van de handtelefoon beluisterd kunnen worden. Een accubatterij van 6 Volt is als krachtbron ingebouwd. De toestellen werken volgens het FM-systeem; haar golflengten liggen in de buurt van 2 meter.

Tevens ontwikkelden en vervaardigden wij de inmiddels in de waarnemingsposten opgestelde zender/ontvangers waarmede, zoals reeds toegelicht, de telefonische communicatie met de loodsen onderhouden zal worden. Deze apparaten zijn ter verhoging van de bedrijfszekerheid dubbel uitgevoerd zodat steeds één stel als reserve beschikbaar blijft. Zonder hier te vervallen in technische specificaties mogen wij zeer zeker constateren dat hier zowel door onze laboratoria als constructiebureaus en fabrieksafdelingen een prachtig stuk werk is geleverd.

Eveneens namen wij de vervaardiging op ons van 7 der in totaal 8 benodigde zogenaamde indicatoren, de zich eveneens aan de wal bevindende apparatuur welke het ontvangstgedeelte van de radar alsmede de daarvoor én voor de telecommunicatie benodigde bedieningsorganen bevatten.

Reeds tijdens het gebruik voor experimentele doeleinden bleek in scheepvaartkringen groot enthousiasme aanwezig voor de door dit project mogelijk geworden aanvullende informatie waarover de loodsen de beschikking zullen krijgen. Er kan dan ook niet de minste twijfel aan bestaan dat de toch reeds om haar voortreffelijke outillage een uitstekende reputatie genietende Rotterdamse haven andermaal is verrijkt met voorzieningen, waarvan de waarde eerst geleidelijk tot zijn recht zal komen.

Dat Van der Heem N.V. in de totstandkoming daarvan een zo groot aandeel heeft gehad als reeds uit deze korte beschouwing overduidelijk blijkt, vervult ons met gerechte trots.

Radarbeelden van de Nieuwe Waterweg (montage)

VDH