Van der Heem - restauratie RA 657FMS

Deze Erres radio uit 1965 is de opvolger van de RA647 en is een van de laatste grote buizenradio’s die Erres gemaakt heeft. Het toestel heeft een fraaie en voor die tijd moderne vormgeving en is verder ook helemaal een product van zijn tijd. Het bevat zowel buizen (8 stuks) als transistoren (4 stuks). De elektronische componenten zijn deels op print gemonteerd en, onder het chassis, op de ouderwetse wijze bedraad. Een optionele stereo-decoder kan door middel van een buisvoet-steker met het chassis worden verbonden. Net als de RA647 is de linker luidspreker in een uitklapbaar kastje gemonteerd. Dit kastje kan uit de scharnieren worden getild en door middel van een in het kastje opgerold snoer geheel los van de radio worden geplaatst.

Werd de voorganger (RA647) in een V.D.H.-tje van eind 1963 aangekondigd als “vlaggenschip”, de RA657 is zelfs nog iets verbeterd: om de gevoeligheid van de FM te verhogen is een tweede MF-trap aangebracht. Deze maakt gebruik van een transistor (2SA234C). Verder zijn de technische verschillen tussen beide typen radio’s minimaal.

De enige transistor in het chassis (Toshiba 2SA234) met vd Heem opdruk

De vormgeving is modern voor die tijd. Er is afgestapt van de vrijwel volmaakte symmetrie die jarenlang voor radio’s aangehouden werd. Volgens de brochure is het toestel uitgevoerd in “flatstijl”. Een toelichting op deze stijl wordt niet gegeven, maar ze zal vast geassocieerd zijn met de moderne vormgeving van die jaren. De grote plexiglazen afstemknop heeft een glimmende buitenste rand, die om het centrum heen lijkt te zweven. De draai- en drukknoppen hebben allen een eigen indicator achter het frontglas, dat overigens van plexiglas is. Het toestel heeft vliegwielafstemming en gescheiden snaarloop voor AM en FM. De ferroceptor is vast gemonteerd. Een apart stereo-indicatielampje ontbreekt, maar het afstemoog neemt deze functie in de stand “stereo” waar. Bij stereo-ontvangst sluit het oog praktisch volledig, bij mono blijft het open.

Ik vond mijn RA657 in een kringloopwinkel. Door de gaatjes in de achterwand had ik al gezien dat de stereodecoder aanwezig was. Verder waren er op het eerste gezicht geen bijzonderheden. Over de prijs werden we vervolgens het snel eens en zo ging het toestel onder de arm op de fiets mee naar huis. Bij aankomst bleek dat beide EL84 luchtlek waren. De EM84 was praktisch versleten. En natuurlijk waren de schaalverlichtingslampjes doorgebrand. Verder was het toestel geheel compleet en zag het er tamelijk netjes uit.

Voorkant van het toestel met rechts de fraaie afstemknop

Kast:

Nadat het toestel was uitgekast werd de kast geheel gedemonteerd. Alle (kunststof) onderdelen werden huishoudelijk gereinigd. Enkele beschadigingen in het fineer op de hoeken en een stukje ontbrekend fineer op de zijkant van de kast werden met gelijkend fineer opgevuld, waarna de kast droog werd geschuurd (korrel 180 en 320). Met een bruine viltstift werden de ingezette stukjes fineer gekleurd. De kast werd geolied met 1 laag impregneerolie en 1 laag verbeterde Danish Oil (de Cokerije).

Het chassis: de componenten deels op print, deels “ouderwets” onder het chassis (niet zichtbaar). Rechts de stereodecoder.

Klik hier voor een grotere afbeelding

Chassis:

De voedingselco werd geformeerd. Beide schaalverlichtingslampjes werden vervangen. En uiteraard werden twee nieuwe (gebruikte) EL84 geplaatst en werd en splinternieuwe EM84 uit eigen voorraad gemonteerd.

Onderzijde chassis

Klik hier voor een grotere afbeelding

Het chassis werd ingeschakeld nadat 2 kleine losse luidsprekers provisorisch waren aangesloten. Alle voedingsspanningen waren in orde en er was direct goede ontvangst op de middengolf. De FM-ontvangst was echter zeer zwak en er was tussen de zenders geen ruis hoorbaar. Het bleek dat de middenfrequent versterker (TS1) niet goed werkte. De transistor werd vervangen door een AF126 uit eigen voorraad. Na afregelen van spoel S59 kwamen de zenders nu veel duidelijker door. Wel werd het geluid wat zachter door indrukken van de stereo-toets. Controle van de stereo-decoder bracht echter geen afwijkingen aan het licht. Alle 3 transistoren (AF126) werkten goed. Wel bleek de cascade-schakeling die aan de buitenkant van de unit gemonteerd is en waarmee het afstemoog wordt gestuurd, sluiting te maken. Bijbuigen van de aansluitdraden van de diverse condensatoren was voldoende om dit euvel te verhelpen. Alle potmeters werkten geheel kraakvrij. De schakeleenheid werd gespoten met contactspray, evenals alle buisvoeten (waarvan eerst de pinnen waren geschuurd) en de connector van de stereo-decoder.

Chassis links

Chassis rechts

Het toestel werd in de kast gemonteerd om verder te kunnen testen. Het bleek dat in het linker 1/3 deel van de FM-schaal (104 MHz) geen stations werden ontvangen, maar dat alle stations een behoorlijk stuk naar rechts verschoven waren. Dit euvel bleek te verhelpen door C4 te trimmen (paddingcondensator van de FM-oscillator).

Er was ondanks een goede ontvangst geen sprake van stereo. In deze radio is een unit van Philips toegepast, die los in de kast is gemonteerd en verbonden met het chassis door middel van een buisvoet-contact. Ook na afregelen wilde de ontvangst in stereo, hoewel een prima piloottoon werd gemeten, niet overtuigen. Omdat nogal eens gesuggereerd wordt dat het probleem in de elco’s huist, heb ik deze uiteindelijk maar vervangen. Echter, de uitgesoldeerde elcootjes bleken stuk voor stuk nog een goede capaciteit te hebben. Na (nogmaals) afregelen van S106 en S105 werd het geluid zowaar toch stereo.

Achterzijde open

Klik hier voor een grotere afbeelding

Prestaties:

Voor zover de ontvangst op de middengolf nog te testen is lijkt het toestel prima gevoelig. Er worden vooral veel stoorgeluiden ontvangen! Ontvangst op de FM is na afregelen uitstekend. Het afstemoog sluit op de meeste zenders volledig.

Er komt veel geluid uit het toestel. De lage tonen kunnen gemakkelijk wat dominant worden; zelfs in de minimumstand van de lage tonenregelaar bevat het geluid voldoende late tonen. De weergave van het hoog is niet overdreven, zelfs niet als de hoge tonenregelaar op maximaal is gedraaid.

Merkwaardig genoeg bestaat er enig verschil in klankkleur tussen de beide luidsprekers. De linker luidspreker produceert minder lage tonen dan de rechter. Verwisselen van de aansluitdraden (connectorprintje) bracht hierin vreemd genoeg geen verbetering! Ik wijt het verschil daarom aan het feit dat de linker luidspreker zich in een los kastje bevindt, terwijl de rechter luidspreker vast in de kast gemonteerd is, wat weergave van lage tonen klaarblijkelijk bevordert. Overigens is dit verschijnsel niet van invloed op het stereobeeld, omdat dit wordt bepaald door de weergave van de midden en hoge frequenties.

Front met magic-eye

Klik hier voor een grotere afbeelding

Nabeschouwing:

Hoewel relatief modern, vind ik de RA657 om meerdere redenen een bijzondere radio. De vormgeving is nog steeds erg fraai. Het is een mooi afgewerkt toestel, zoals we van Erres/Van der Heem gewend zijn. De prestaties zijn zonder meer goed te noemen. Bovendien markeert dit toestel het einde van een periode van de grote luxe (buizen) tafelradio’s.

Een echte restauratie kun je deze opknapbeurt niet noemen. Toch gaf het mij veel voldoening om dit toestel weer in oude luister te herstellen.

Als uw vingers beginnen te jeuken om ook een verslag te schrijven van een ERRES radio die u zelf hebt gerestaureerd, en u beschikt niet over een eigen website om dit op te plaatsen, dan wordt u bij deze vriendelijk uitgenodigd door de webmaster van deze site om contact met hem op te nemen; webmaster@vanderheem.info

Wel is het noodzakelijk dat er enkele goede foto's geplaatst kunnen worden, bij voorkeur van voor en na de restauratie en enkele details.

Een eenvoudige service-doc. van de RA 657 is hier als PDF-file te downloaden.

Voor uitgebreidere info, zie RA647 service-doc.

VDH